FRANK BUNTINX: Het ene wetenschappelijk onderzoek is het andere niet

Velen kennen Professor Frank Buntinx niet. Heel wat huisartsen echter wél. Hij was immers Prof huisartsgeneeskunde aan de KULeuven en aan de Universiteit Maastricht 25 jaar lang. Hij heeft vele huisartsen mede opgeleid. Het sterke van zijn professorschap is toch wel dat hij tegelijkertijd ook zelf huisarts was in Maasmechelen. Nog steeds trouwens. Hij kan dus spreken vanuit de theorie én vanuit de praktijk. Zijn specialiteit is wetenschappelijk onderzoek en meer speciaal het beoordelen van ‘de wetenschappelijkheid van een wetenschappelijk artikel’. Ik heb zelf ooit nog een cursus bij hem gevolgd over het beoordelen van de waarde van een wetenschappelijk artikel. Ik had een gesprek met Professor dr. Frank Buntinx over gezondheid en geluk.

Onderzoek van wetenschappelijk onderzoek

Vaak wordt gegoocheld met de uitdrukking ‘wetenschappelijk onderzoek’. Er is toch een kwaliteitsverschil tussen de vele onderzoeken die gebeuren?

Weet je dat zelfs journalisten een zekere opleiding nodig hebben om dit te kunnen beoordelen? Omdat ze dan pas in staat zijn om enig onderscheid te maken tussen de vele wetenschappelijke claims die gebeuren.’

Voor een leek is een wetenschappelijk onderzoek toch bijna onmogelijk naar waarde te beoordelen. Laat staan voor iemand die in het vak zit.

Dat klopt. Daarom is een zekere opleiding nodig. 

Ik heb zo’n opleiding vele jaren geleden bij jou gevolgd, Frank. Uit uw boek of uw cursus over wetenschappelijk onderzoek heb ik onthouden dat er goed wetenschappelijk onderzoek is en minder goed, laat het me zo eerbiedig noemen. Maar dat is toch onvoorstelbaar moeilijk voor een doorsnee arts, zoals ik, om dat onderscheid ook werkelijk snel te zien, laat staan voor een leek… Als je een artikel leest waar men gewoon iets schrijft over een bepaalde aandoening of een bepaald probleem, en men geeft dan terecht of onterecht aan: “ wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat...” hoe kun je dit naar waarde schatten?

 Inderdaad, dat is zo. Dat zegt niks, dat zegt u niks, dat zegt mij ook niks. In feite moet je te weten komen wàt ze nagekeken hebben en wat er uitgekomen is. Uiteindelijk is dat niet zo moeilijk om dat in de vingers te krijgen, om dat goed te kunnen beoordelen. En het eventueel zelf te doen. Want uiteindelijk komt het steeds op hetzelfde neer als je de technieken kent die je nodig hebt. En daar dienen die cursussen voor die Cebam geeft. ( Cebam staat voor Belgisch Centrum voor Evidence-Based Medicine en is een onafhankelijk, multidisciplinair en interuniversitair medisch wetenschappelijk instituut ) Die cursus staat vrij goed op punt. Dus dat is niet zo ingewikkeld. Ik weet ook niet of alle mensen dat moeten kunnen beoordelen. Maar een dokter zou dat wel moeten kunnen, denk ik. En journalisten zouden ook de waarde van een wetenschappelijk onderzoek moeten kunnen beoordelen.

Ik weet nog toen ik in Cebam actief was, een hele tijd geleden, hebben we zelfs een cursus voor journalisten gemaakt. Een die goed compact was, zodat het niet te veel tijd zou kosten. Toen gingen we toetsen bij de journalisten wat ze daarvan vonden en wie wilde meedoen. Maar er was niet één die daar tijd voor wilde maken. Ze moesten hun artikelen af hebben tegen morgen. Er was geen ruimte voor. Geen tijd. Een cursus rendeerde dus niet. Maar aan een geschreven artikel ik zie wel meteen als een journalist inzicht heeft of niet.

Ik sta soms verwonderd over bepaalde onderzoeken. Zo las ik bijvoorbeeld over een jaarlijks onderzoek: ‘Welke landen de meest gelukkige inwoners hebben.’ En dan staan de Scandinavische landen bovenaan. Finland. Number one. Ik snap dat ook wel. Maar waar ik verwonderd over was: Israël stond bij de top vijf. Kun jij je dat voorstellen? Op dit moment? Dat verleden jaar Israël bij de top vijf stond? Toch duidelijk dat je de resultaten van zo’n onderzoek niet zomaar accepteert. Je begrijpt wat ik bedoel.  Wat je ziet en wat je ervaart telt toch ook? Er bestaat ook zo iets als logica en er zijn ook dingen die je niet hoeft te onderzoeken om te weten dat het zo is, niet? 

Ge moet niet alleen naar uw resultaat kijken van je onderzoek, maar ook naar de kennis van de materie die voordien al had om een oordeel te vormen en met die twee kun je een conclusie trekken.

Maar pas op want dat was wel een gevaarlijke stelling die je zojuist zei. Misschien heb je wel gelijk. Maar je weet niet altijd, wanneer wel en wanneer niet en in welke mate….Dus het is altijd goed - als dat mogelijk is - van je waarheden af en toe eens te toetsen, hetgeen soms niet zo gemakkelijk is. Onderzoek in de geneeskunde gaat altijd in kleine stapjes. Het is maar over de tijd dat je je goed kan realiseren welke vooruitgang er gemaakt is door wetenschappelijk onderzoek.

De vooruitgang in de geneeskunde

Wat is gezondheid voor jou? Want dat is eigenlijk uw vak geweest.

Ja, ik weet niet of het een vak is, maar wel wat je met gezondheid kunt doen en wat je ervoor kunt doen, hè. Ik weet niet of het gemakkelijk te definiëren is, maar gezondheid heeft natuurlijk te maken met lichamelijke gezondheid. Dat uw organen goed functioneren, dat is een basis van het hele spel. Maar ook met wat er in u omgaat en hoe het u gaat. Uw gemoed, uw gevoelens. Uw content zijn, niet content zijn. Dat soort dingen. En dat alles speelt samen en heeft natuurlijk ook een hele grote wisselwerkinging op elkaar. Als het mentaal niet gaat, of als je het niet verwerkt krijgt allemaal, dan zal je vroeg of laat ook wel de weerslag in je lichaam gaan voelen. En omgekeerd.

Je hebt intussen precies zoals ik, 45 jaar geneeskunde gedaan. Wat kun je zeggen over de evolutie van de geneeskunde? Want uiteindelijk, dat is toch een lange periode, met al de technische ontwikkelingen die erbij gekomen zijn. Wat is de plus, en wat is eventueel de min?

 Ik weet nog goed dat ik voor de eerste keer les moest geven aan de universiteit in Leuven. Het ging over wetenschappelijk onderzoek. Er was nog geen cursus over dat vak.  Dus ik moest dat op dat moment zelf bedenken. ‘Wat wil ik ze eigenlijk leren? Wat wil ik ze eigenlijk geven?’ Toen heb ik een stuk papier gepakt, ben ik aan de tafel gaan zitten en ik heb gedacht: wat is er veranderd in de praktijkvoering tussen de dag dat ik afgestudeerd ben en vandaag. En ik ben beginnen opschrijven: Daar was de hele wondzorg bij, want alles was veranderd ondertussen. Het opkomen van de gastroscopie, een hoop labo-testen waren daarbij. Een vingerprik voor de suiker... Ik had twee kolommen op mijn A4 voordat ik goed bezig was, laat ik maar zeggen. Je realiseert je niet wat er allemaal verandert op tijd van een jaar of van een aantal jaren. En als je dan gaat kijken, wat is nu de moeite waard geweest van al die veranderingen? De meeste dingen zijn het wel.

Wat is er speciaal verbeterd aan de wondzorg?

Alles is omgedraaid. Wij hebben altijd geleerd dat je moet zorgen dat de wonde droog wordt. En als ze droog wordt...dan zal ze vroeg of laat...wel gaan genezen...dan komt dat wel in orde. Maar dat duurde dan......maanden, maanden, maanden......een jaar soms. Het gaat over chronische wondzorg, niet over iemand die zich snijdt. Nu zorgen we er voor om die wonden vochtig te houden. Het gaat om decubitus wonden, doorligwonden. Nu duurt het genezen niet meer...maanden en jaren. Nu duurt dat weken en... misschien af en toe eens een keer een paar maanden. Het vochtig houden is dus veel beter.

Huisartsgeneeskunde in nood

 Is er ook enige reden tot bezorgdheid in verband met de ontwikkeling van de geneeskunde hier in België? Wat denk je, dat er nog wat moet verbeterd worden aan de manier waarop huisartsgeneeskunde of geneeskunde in het algemeen wordt beoefend?

Ja, vooral datgene dat met de organisatie van de geneeskundige zorg te maken heeft. Ik weet niet hoe huisartsgeneeskunde eruit zal zien binnen, zelfs maar tien jaar, zeker niet binnen twintig jaar. En ik hou serieus rekening met de mogelijkheid dat er dan niet veel meer bestaat van de huisartsgeneeskunde zoals we dat nu kennen.

Wat bedoel je precies?

Als ik zie hoe het nu gaat, hoe huisartsen onder druk staan. Hoe slecht dat dat vak eigenlijk georganiseerd is, terwijl iedereen weet hoe het beter zou kunnen.  Er zijn wel verbeteringen, maar toch niet erg indrukwekkend.  ….. Allee, daar maak ik me wel serieus zorgen over….Ik vraag me af hoe onze mensen dat gaan volhouden als dit nog zo'n aantal jaren verder gaat en zelfs moeilijker en moeilijker wordt. Want huisartsen staan echt onder druk. En hun aantal wordt minder en minder. Als je vandaag geen huisarts hebt en je moet er een zoeken...niet simpel hé.

Kernpunten van gezondheid en geluk

Wat is er volgens jou nodig om echt gelukkig te zijn? Want uiteindelijk kun je gezondheid en geluk moeilijk loskoppelen van elkaar.

Als ik aan geluk denk… Ik ben niet goed in dat soort definities. Maar als ik aan geluk denk, het eerste woord dat als associatie in mijn hoofd opkomt is harmonie. Dus het gaat niet zozeer over dit of dat, maar over eerder een in evenwicht zijn met veel kanten van het leven. Dat maakt veel uit denk ik. In harmonie zijn met…het leven, de dingen die je meemaakt. De dingen die je cadeau krijgt. De dingen die je geeft. De dingen die in u omgaan. Het al dan niet ziek zijn speelt een rol natuurlijk. Problemen hebben maakt het moeilijker om gelukkig te zijn. Als je niet genoeg eet. En niet genoeg dingen hebt. Dan wordt het moeilijker.

Ze hebben in Engeland een aantal jaren geleden een groot onderzoek gedaan naar hoe mensen zich voelen in het algemeen. Die onderzoeken werden hoofdzakelijk bij ambtenaren uitgevoerd. Het waren grote studies naar welke mensen het gelukkigste waren met hun leven. Een van de dingen die het sterkste naar voor kwam was autonomie.  De mensen die het meest autonomie hadden scoorden het hoogste.